TUFFIE'S VISIE DEEL 1. OVER DE GESCHIEDENIS, STEMACTEREN, DE JUNGLE EN NIEUWE INDELING GRAAG

• 10 minuten om te lezen

WOW!

Er is wat aan de hand in voice-overland. Op een stemmenforum op Facebook heerst al een tijdje een grimmige sfeer waarin collega’s vanuit een nauwelijks verhulde onderhuidse hierarchie voornamelijk op elkaar reageren in een geheime lolbroekcode en waar men bij tijd en wijle openlijk elkaar het licht in de ogen niet gunt. Bij mijn eerste -persoonlijke- aankondiging in die groep om weer les te gaan geven- iets wat ik al meer dan twintig jaar doe en met veel plezier- kreeg ik een anonieme mail. De schrijver vond het sneu en verwerpelijk, dat ik durfde te pretenderen naïeve beginnelingen iets te kunnen leren als ik met mijn talent het hoofd al niet boven water zou kunnen houden.

Omdat ik me niet aangesproken voel door de inhoud, behalve dat ik dan de schrijver hartelijk dank voor zijn opmerkzaamheid met betrekking tot mijn talent, leg ik zo’n soort mailtje naast me neer. Dit gaat niet over mij. Wat ik wel een beetje jammer vind is dat de schrijver zichzelf, mij en het vak niet helemaal goed heeft begrepen.

Als er één statement is dat ik zou willen maken nu, is dat je als je het ambacht beheerst, dus een allrounder bent, zoals ik, je ondanks een burn out, een vakdepressie, een menopauze , een visuele handicap en een paar economische crises, je nog altijd op een vrij relaxte manier van een boven modaal jaarsalaris kunt genieten. Zelfs na het kwijtraken van een aantal (grote) klanten de afgelopen jaren omdat ik de budgetcondities structureel zo ver over de grens vond gaan van het professioneel aanvaardbare, waardoor ik steeds meer structureel een hekel ging krijgen aan mijn werk, is het mijn redding gebleken om terug te kunnen vallen op mijn rijkdom aan skills en ervaring.

Dat is wat ik de naiëve beginneling juíst zou willen leren:

Vakmanschap loont èn maakt gelukkig.

IN HET STENEN TIJDPERK….

Toen ik begon 38 jaar geleden, waren er 5 vrouwenstemmen en misschien 10 mannen.

Die deden alles wat er maar ingesproken moest worden en dat deden ze toen ook al minstens twintig jaar. Ik werd ontdekt op mijn 15e en had binnen dit decor ruim tien jaar lang het rijk helemaal alleen. Ik had een nieuw, fris geluid en deed alle jonge vrouwenstemmen. Als een soort kameleon voegde ik mij naar het gevraagde. Niemand die hoorde dat ik vijf keer achter elkaar in een reclameblok zat. Zelfs mijn moeder niet. En de mensen die mij boekten vaak ook niet. En toen ik daarna het nieuws tussenin las op de radio de luisteraars ook niet.

In de jaren daarna, het werk bleef toenemen door een toename van tv-en radiozenders, films etc. waren we met z’n vijf-entwintigen, hooguit. Daarvan misschien hooguit tien vrouwen.

In de loop der jaren is het aantal stemmen die alles doen en alles kunnen - de allrounders- misschien gegroeid tot 40, hooguit 50. Maar ik denk dat dat aantal te hoog is geschat.

Er zijn inmiddels heel veel goede professionals bijgekomen. De zogenaamde ‘B’-stemmen, stemmen die één of een paar dingen op een bepaalde manier kunnen en dat steeds op dezelfde manier doen voor alles, ‘karakter’stemmen behoren daar ook bij. Maar in mijn ogen zijn er nog steeds niet heel veel mensen bijgekomen die voldoen aan de kwaliteitseisen waaraan de allround stemprofessionals van vroeger wel voldeden.

EN DAN BEN JE VOICE-OVER: MOET JE DAAR IETS VOOR DOEN DAN?

De eerste twintig jaar van mijn inspreekcarrière heb ik lessen gevolgd tot ik erbij neerviel.

Ik heb een conservatoriumopleiding gehad als vocalist, zowel jazz als klassiek, ik heb vijf jaar een acteeropeiding gevolgd, twee jaar logopedie, presentatielessen op de Media Academie, diverse zang- en ademhalingstechnieken gedaan: Ik heb altijd geïnvesteerd in mijn vak -en nog- en maakte qua werk heel veel kilometers. Als 10.000 km het criterium is om een ambacht te leren dan ben ik inmiddels een Mercedes Diesel die de stad niet meer in mag omdat ie drie ton op de teller heeft staan :) .

Ik ben door me altijd te blijven ontwikkelen een meester in mijn vak geworden. Door niets anders. En door een meester in mijn vak te zijn heb ik niet alleen goed mijn hoofd boven water kunnen houden, maar heb ik me zelfs altijd heel goed staande kunnen houden.

Weer of geen weer. Al 38 jaar lang dus nu.

HELP! WE LEVEN WE IN EEN JUNGLE!

Het werkterrein is de afgelopen jaren uitgebreid en er zijn heel veel ‘beroeps ’takken’ bijgekomen waarbij het er minder toe doet of een voice-over wel of niet allround is.

Vroeger was het werkterrein radio- en tvpresentatie, commercials, kinderseries en documentaires en werd alleen gedaan door professionele acteurs, vocalisten en radio- en tv persoonlijkheden. Nu is het grootste deel van ons werkaanbod internet, IVR en e-learning en wordt het gedaan door iedereen die maar genoeg zakelijk vermogen heeft om zichzelf als voice-over te profileren.Trainingsacteurs die voice- overwerk erbij doen, tolken, secretaresses die een voicemail hebben ingesproken; Omdat er geen geld uitgegeven mag worden voor een voice-over, dat is altijd zo’n beetje de laatste sluitpost in een productie, zijn er aardig wat mensen die zo per ongeluk met het vak in aanraking komen, enthousiast geworden lessen gaan volgen en dan zo hun business ervan willen maken.

Naast alle losse workshops die worden gegeven door stemmenbureaus etc. worden al jarenlang, vanuit inmiddels nu drie verschillende ‘opleidingen’ iedere €1200 wéér 15 ‘voice-overs’ losgelaten in de inspreekvijver. Opleidingen waar jammer genoeg buiten beschouwing wordt gelaten dat de beste voor wie in de klas geapplaudisseerd wordt, vaak nog niet eens voldoet aan een minimaal professioneel criterium. Deze mensen doen dan, hongerig geworden naar meer nog een masterlevel, investeren daarna in een mooie studio en dito website en zijn klaar voor een nieuwe carrière. De tandartsassistente die zo’n opleiding heeft gedaan omdat men altijd zei dat ze zo’n leuke stem heeft wil nu ook dit erbij gaan doen.

En tja, waarom niet ? Veel jobs en bijbehorende tarieven zijn qua budget ver onder een professioneel gemiddelde, er komt veel slecht vertaalde shit uit het buitenland, er wordt vaak alleen geshopt voor de goedkoopste. Tel daarbij op dat het zelfs op radio en tv nu allemaal als ‘van de straat’ moet klinken; Onze potentiële klanten horen echt niet meer wie er nu wel of wie er nou niet het vak beheerst en het interesseert ze ook niet. De markt, die vroeger vrij overzichtelijk was, is een jungle geworden waarbij iedereen maar wat doet.

Een nationale TVC voor een grote multinational, waarvan het tarief gemiddeld op €800 ex toebehoren hoort te liggen, wordt rondgemaild voor $ 50 inclusief 2 tags en 6 variaties.

En er is altijd iemand die er wel op in gaat en er misschien zelfs nog €100 uit weet te slepen, want het klinkt goed op je demo en staat goed op je CV.

De meeste mensen weten heus wel van die 10.000 km en dat ambacht en dat je pas na een jaar heel veel werkervaring kan zeggen of je toekomst hebt of niet. Maar dat betekent dat je ook dan wel de gelegenheid moet hebben om werk te kunnen doen. Wat gebeurt er denk je, als er in het collectieve werkveld gemiddeld 90 ‘voice-overs’ per jaar worden afgeleverd? Mèt applaus en een mooie demo?

WAT HOUDT HET VAK VOICE-OVER IN?

Vroeger vergeleek ik het wel eens met voetballen. Iedereen kan tegen een bal aan schoppen, maar niet iedereen haalt een professioneel elftal. Hetzelfde geldt voor voice-overs. Niet iedereen die hardop kan voorlezen kan er zijn beroep van maken.

Zelfs niet na het advanced weekend voor gevorderden.

Want hoe ontwikkel je jezelf daarna, geïsoleerd van de klant, de schrijver, de technicus en de regisseur, vanuit je eigen studio, zonder creatief proces, zonder interactie met de mensen die goede oren aan hun hoofd hebben die je vanuit verschillende invalshoeken input geven waar je wat van kan leren? Het antwoord is: NIET.

Je kunt je op deze manier niet ontwikkelen.

En dat is wat nu heel goed te horen is in stemmenland. Zelfs voor een ervaren voice-over is het al lastig om je innerlijke regisseur zo ‘aan’ te houden dat je in een maximale flexibiliteit blijft en jezelf niet in een ‘stand’ zet. Het is niet prikkelend, zonder input.

Maar voor een beginner dodelijk, omdat je niets anders kan dan de op je workshop geleerde ‘technieken’ en 'methoden' keer op keer te herhalen.

Het is niet voor niets dat de meeste voice-overs vroeger een achtergrond als acteur of vocalist hadden. Als je dat niet hebt, heb je al een achterstand. Om in de vergelijking te blijven: Je wil graag professioneel voetballer worden, maar besluit dat pas op basis van een workshop van een paar weekends, zonder ooit enige sportervaring te hebben gehad, of oh, misschien hier en daar een klein beetje.

En dat is nu het conflict. In deze nieuwe wereld waar regie er niet meer toe doet omdat nooit ergens geld voor uitgegeven mag worden, blijft altijd nog het allerbelangrijkste waar een voice professional aan moet kunnen voldoen, toch regisseerbaarheid. Alle kanten op kunnen met een tekst zoals dat gevraagd of vereist wordt. Flexibel kunnen zijn in je leesstijl, je leestempo, je dynamiek. Accentjes eruit lichten, spelen met woorden en beleving.

Je ademhaling beheersen en gebruiken. Bewust inzetten van sfeer en sound.

Je moet weten hoe je stem (en je lichaam) functioneert, hoe je een tekst interpreteert.

Hoe je een spanningsboog houdt, hoe je toch ontspannen blijft en geloofwaardig maar toch ook naturel.

Kortom: Hoe je de magie overbrengt van het gesproken woord.

STEMACTEURS EN HUN VOICE-OVERTOONTJE

Acteurs denken vaak onterecht voice-overwerk te kunnen doen omdat ze een toneelopleiding hebben gehad. Acteur zijn is zeker een pré, maar voice-over als vak is iets totaal anders. Je werkt als stem anoniem vanuit de magie van de verbeelding, daar waar je in beeld of op toneel alles van jezelf prijsgeeft. Dat is dus niet hetzelfde, maar precies het tegenovergestelde.

Er is in mijn ogen de laatste jaren een spraakverwarring ontstaan over de omschrijving van ons vak die niet klopt. Een stemacteur is wat mij betreft iemand die alleen tekenfilms inspreekt en nasynchronisaties doet. Dat is iets anders dan een voice-over.

Het woord stemacteren geeft een verkeerd beeld van wat voice-over zijn is: Alsof je met je stem zou moeten acteren. Dat is wat je als voice-over vooral niet moet doen, maar wat ik veel (beginnende) voice-overs wel hoor doen. Er wordt voice-overtje 'gespeeld' met de mondhoeken omhoog. Ik krijg daar als helaas niet al te objectieve luisteraar een buitengewoon hoge allergische reactie op.

HOE ONTSTAAT HET VOICE-OVERTOONTJE?

Het ‘voice-overtoontje’ ontstaat als je niet weet wat je leest en op een automatische piloot gaat qua melodie en ritme. Je jezelf napapegaait. Als je dat ook nog met een lachje er in doet klinkt alles even gekunsteld en naargeestig en het ziet er bovendien uit alsof je met een vastgezette grimas een klas zwakbegaafde kleuters toespreekt. Luister eens naar de mensen die dat doen. Die groep breidt zich uit als een dreigende olievlek in ons vocale soundscape.

Om van welk voice-over ’toontje’ dan ook af te komen, moet je bereid zijn heel goed naar jezelf te luisteren en te onderzoeken wat je in de greep houdt van steeds dat zelfde riedeltje. Dat heeft soms niet eens wat met je stem of leestechniek te maken maar vaak ook met een levenshouding. Vasthouden aan iets en jezelf niet durven overstijgen.

Blijven hangen in gemakzucht zelfs, misschien.

Een voice-overtoontje is namelijk niets anders dan de maskering van een gebrek aan tekstueel inzicht.

Een ‘toontje’ is in feite onmogelijk als je een tekst goed weet te interpreteren.

Dan zie je razendsnel wat de accentmogelijkheden zijn en waar jij ze gaat kiezen.

Er zijn verschillende inlevingen mogelijk. Verschillende posities in te nemen.

Als jij weet wat je leest, waarom en voor wie kan er nooit een gekunstelde sound of ‘toontje’ ontstaan.

EEN NIEUWE TERMINOLOGIE GRAAG

De groep allroundstemmen, waartoe ik behoor, wordt al heel lang A-stemmen genoemd, die hele grote groep mensen die er bij is gaan horen, de B-stemmen en de categorie tandartsassistenten, laten we die dan maar de C-stemmen noemen.

Inmiddels is de groep B-stemmen, de stemmen (veelal) zonder acteer-of vocale achtergrond uit de specifiekere vakgebieden, gegroeid naar bijna 800 in Nederland. Er zijn B-stemmen met heel veel werk en ervaring die qua omzet echt niet onder doen voor een allrounder, maar er zijn ook B-stemmen die voor één klant sporadisch iets doen.

Veel mensen blijven -en dat lijkt me heel verstandig- toch vanwege een onzekere toekomst als voice-over, er ander werk naast doen. Het verschil tussen hen en die snel stromende groep nieuwkomers die mee willen vissen in de vijver is niet zo heel groot.

Wat belangrijk is om te weten dat er heel veel mensen op precies dezelfde manier in dezelfde vijver zitten te hengelen.

DE B VAN......

Het hebben over een ‘B-stem’ klinkt in mijn oren als een Zwarte Piet term die niet meer in deze tijd past en aan hervorming toe is. B is toch afgeleid van B-kwaliteit. Dat is het al lang niet meer. Professionals die één skill heel goed beheersen, ook al is het met een spraakgebrek of whatever en daar meer dan een ton per jaar mee kunnen verdienen, verdienen in mijn ogen respect. Daarom zou ik er voor willen pleiten de B-stem van nu liever ‘professional’ te noemen. Het is een volwaardige voice-over.

Maar dan weer geen allrounder.

De C-stem, die stemmen die eigenlijk aan geen enkel criterium voldoen om serieus te worden genomen als professional in ons vak, noemen we de ‘trainee’.

Dan is dat ook meteen voor iedereen duidelijk.

Met titels als allrounders, professionals & trainees hebben we ook meteen een collectief verdienmodel te pakken die we dan weer kunnen indelen in beginners en gevorderden.

Als we een collectieve prijsindicatie kunnen samenstellen zal dat van onze jungle een voor klanten veel overzichtelijker geheel maken, maar daarover later meer.

Ik zit voor deze eerste keer nu toch al op pagina 5.

TOT SLOT

Wat de schrijver van de anonieme mail helaas niet beseft is: Als je iets kan, maak je altijd kans. Hoe meer je kan, hoe meer soorten en stijlen je beheerst, of hoe meer je in de diepte kan werken, hoe meer je werkgebied zich uitbreidt. Het is eigenlijk vrij simpel. Als je de juiste focus weet te vinden en je bereid bent om er alles voor te doen, gaat als je echt talent en een juiste werkhouding hebt, er altijd ergens een deur voor je open. Alle mensen die met voice-overs werken zijn altijd op zoek naar nieuw talent. Maar uiteindelijk werken ze ook heel graag met mensen die het goed kunnen, omdat dat opnames voor hen 100X leuker, sneller en makkelijker maakt.

Kwaliteit wint altijd.

En als jij van jezelf kwaliteit weet te maken, word je daar zelf ook heel gelukkig van.

PERSOONLIJKE NOTE

Mijn vakdepressie de afgelopen jaren kwam niet alleen door die drastische vermindering van budgetten. Daar hoor ik andere ondernemers en dienstverleners ook over klagen.

Iederéén moet tien keer zo hard werken als vroeger om hetzelfde bedrag bij elkaar te verdienen. Dat mijn generatie nu wordt ingehaald door alweer twee volgende generaties vind ik ook oké. Dat is een organisch proces.

Maar wat ik het ergste vond is door een gebrek aan professioneel respect voor het vak gedwongen worden solitair, zonder input of klantcontact, noncreatief te werken.

Ik vind er geen zak aan om een hele dag alleen in mijn inspreekcel te zitten en ik ben een slechte technicus bovendien. Ik zou haar ontslaan.

Om het steeds af te moeten leggen tegen de goedkoopste en voortdurend qua kwaliteit en professionaliteit op één hoop gegooid te worden met de steeds groter wordende groep 'tandartsassistentes' maakte dat ik er lange tijd geen zin meer in had. Ik heb vorig jaar lang getwijfeld of ik na 37 jaar dan maar moest stoppen met mijn werk. Mede vanwege mijn oogafwijking trouwens. Moeten struggelen als basishouding is ook niet heel leuk.

Tot ik weer eens een rits hele leuke ouderwets gezellige klussen buiten de deur had en besefte dat ik het kind niet met het badwater weg hoefde weg te gooien. Dit is wat ik ben en wat ik kan. En had ik eigenlijk niet altijd al een lespraktijk? Ik ga mijn kennis en ervaring doorgeven aan alle voice-overs die zich willen ontwikkelen. Ik word heel blij van werken met talent.

En ik voel me ook een beetje de madre familias van mijn voice-over kinderen. Die een beetje orde op zaken komt stellen nu in voice-overland en vindt dat haar kinderen zich moeten gedragen. En zelf misschien eens een keertje beter hun best moeten doen in plaats van zo lelijk te doen tegen elkaar. Maar bij wie iedereen altijd langs mag komen voor steun en hulp. Ik ga zelfs lekker biologisch voor iedereen koken.

Doen wat ik leuk vind. Daar heb ik nou zin in.

2018 is begonnen.

TUFFIE VOS. VOICE AND VISION.

Dat zeg ik.